Sau chót thì mặc dầu mọi la ó bầu cử gian lận và than phiền tòa án các cấp vì hèn nhát mà bác bỏ các khiếu nại của Trump, Trump đã phải rời Bạch cung đúng ngày đúng giờ để cho Biden bắt đầu làm việc. Dù thích hay ghét Trump thì nhìn lại thành tích của Trump sau 4 năm chỉ là điều phải lẽ.
A/Về mặt ngoại giao
A1/Trước hết là chuyện Venezuela vì có thể nói đó là chuyện lớn ngoại giao đầu tiên mà Trump dính vào chỉ vài ngày sau khi nhận chức. Venezuela là một nước Nam Mỹ, bao vây phía bắc bởi Đại Tây dương, phía nam từ tây sang đông bởi Columbia, Brazil và Guyana. Venezuela là một nước nhỏ với non 29 triệu dân, đại đa số dân chúng sống trong nghèo đói tuy là nước sản xuất dầu hỏa và có trữ lượng dầu hỏa lớn bậc nhất thế giới. Cho tới năm 1999, Venezuela kể là nước “sân sau” của Mỹ vì cai trị bởi những chính khách gọi là “thân Mỹ”. Từ năm 1999 Hugo Chavez thiên tả trở thành tổng thống sau một cuộc đảo chính, quốc hữu hóa các công ty ngoại quốc khai thác dầu hỏa và dùng tiền dầu hỏa nâng cao đời sống dân nghèo. Chính sách này được lòng dân, gọi là chavista, nhưng không được lòng Mỹ vì thế đã mấy lần bị đảo chính nhưng vẫn tại vị cho tới năm 2013, chết vì ung thư. Nicolas Maduro, một phụ tá thân cận của Hugo Chavez từng được báo Wall Street Journal gọi là người có tài quản trị và khéo ngoại giao, đã thay thế Chavez. Bên cạnh chính quyền là quốc hội có những dân cử thuộc nhiều xu hướng chính trị mà người cầm đầu phe theo Mỹ là Juan Guaido tốt nghiệp đại học George Washington. Ngày 22 tháng 1/2017 phó tổng thống Pence đã phóng đi một video bắt đầu bằng lời chào tiếng Tây ban Nha “Hola, I am Mike Pence” để tuyên bố Maduro là độc tài và xác định ‘nhân danh tổng thống Trump và toàn thể nhân dân Mỹ, sự ủng hộ không dời đổi những cuộc đấu tranh chống độc tài của nhân dân Venezuela’. Vài ngày sau đó, Trump và Pence đã tuyên bố ủng hộ Guaido lúc đó đang là chủ tịch quốc hội Venezuela làm tổng thống lâm thời của Venezuela cho đến khi tổ chức lại bầu cử tổng thống vì cuộc bầu cử mới xong mà Maduro thắng là gian lận. John Bolton đặc trách vấn đề Venezuela loan báo là lập trường Mỹ được trên 60 nước Âu châu và Nam Mỹ ủng hộ và sẽ thi hành mọi biện pháp chế tài Venezuela, đặc biệt là dầu hỏa và giúp Guaido phương tiện hoạt động cho tới khi thành công. Nga, Trung quốc, Cuba, Iran, và một số nước Nam Mỹ khác ủng hộ Maduro, biểu tỏ ra bằng một chuyến bay chở lính vũ trang đầy đủ thẳng từ Mạc tư khoa sang thủ đô Venezuela. Từ bấy đến nay ít ra là hai cuộc đảo chính và một cuộc đổ bộ do Bolton điều động để giúp Guaido đều hỏng. Đề nghị chính trị xã hội mới nhất nhân vụ Covid 19 của ngoại trưởng Mỹ Pompeo trước khi mãn nhiệm rơi vào khoảng trống. Khách quan mà nói, kế hoạch lấn lên ở Venezuela của Trump thất bại. Ảnh hưởng Nga và Tầu lên Maduro đã bắt rễ chặt chẽ hơn. Biden mới chào mừng mấy ngàn dân Venezuela nhập cư là tính chữa lại bằng cách đi theo chủ thuyết Tân bảo thủ (neoconservativism) do mấy lý thuyết gia chính trị Do Thái nghĩ ra vào thập niên 1960. Chiến lược này đẩy mạnh khẩu hiệu tự do dân chủ, và sẵn sàng can thiệp vào những nước thấy cần can thiệp. Xem ra với thực tế kinh tế chính trị hiện nay của Mỹ sau Trump, chiến lược này chắc còn lâu mới đem lại kết quả đáng kể.
A2/Tại Trung Đông, Trump theo chính sách cứng rắn của thủ tướng Do Thái Netanyahu. Vì hai lý do: Một là con rể Jared Kushner cố vấn cao cấp Bạch cung là người Do thái mà gia đình là bạn thân với Netanyahu. Hai là cả Trump lẫn Netanyahu đều được tỷ phú sòng bài Las Vegas Sheldon Adelson mới chết đỡ đầu. Sheldon đã cho Trump hai trăm triệu đô la tranh cử năm 2016 và ngưng giúp tiền cho hai đối thủ quyết liệt của Trump lúc đó là Marco Rubio và Ted Cruz. Sheldon cũng mới cho Trump hai trăm triệu đô la tranh cử năm 2020, nhưng không thắng được một tỷ phú Do Thái khác ở New York là Bloomberg bỏ ra năm trăm triệu ủng hộ các ứng viên Dân chủ. Nhân việc này tưởng cũng nên thấy rằng người Do Thái không đánh chửi nhau tranh bỏ trứng vào một rổ, để được tuần chay nào cũng có nước mắt – chính phủ Cộng hòa hay Dân chủ Mỹ thì Do Thái cũng có chân.
Chuyện Trump ôm chặt Netanyahu (và Do Thái) biểu hiện ra rõ rệt bằng một số quyết định. 1/ công nhận Jerusalem là thủ đô Do Thái trong khi Jerusalem là một thành phố lịch sử tranh chấp giữa ba tôn giáo lớn là Thiên Chúa giáo, Hồi giáo và Do Thái giáo. Sự công nhận này đã được tổng thống Do Thái ngay lập tức gọi là quà tặng vĩ đại nhất mà Mỹ cho Do Thái từ xưa tới nay. Cho vợ chồng Jared Kushner với tư cách cố vấn cao cấp Bạch cung tới tiếp tân trong lễ kỷ niệm 70 năm thành lập Do Thái tòa đại sứ Mỹ tạm thời đặt ở trong lãnh sự quán Mỹ tại Jerusalem. 2/công nhận những khu định cư cho dân Do Thái mà Netanyahu chiếm đất trong vùng Tây ngạn của Palestine để thành lập trong vùng Tây Ngạn chiếm của Palestine 3/đóng cửa văn phòng đại diện Palestine ở Washington DC 4/Ra sắc lệnh định nghĩa chữ Judaism để ngăn chặn những thảo luận có đụng chạm (hay chống) Do Thái ở đại học (là môi trường theo truyền thống là hoàn toàn tự do thảo luận mọi ý kiến) 5/công nhận cao nguyên Golan Heights thuộc Syria là của Do Thái theo gợi ý của Lindsey Graham thượng nghị sĩ South Carolina sau khi gặp Netanyahu. Nhờ chuyện này mà Graham vốn là tay em đi sát với cố thượng nghị sĩ John McCain mà Trump ghét cay ghét đắng vì chống Trump ra ứng cử tổng thống, đã trở thành thân cận với Trump. 6/Ngày 3 tháng 1/2020 Trump dùng drone hiện đại nhất của Mỹ bắn tan xác Qasem Soleimani tướng tư lệnh lực lượng Vệ binh cách mạng Hồi giáo Iran bị Do Thái coi là kẻ thù không đội trời chung muốn trừ khử từ lâu không được, lúc sắp bước lên xe ở phi trường Baghdad, theo hướng dẫn của tình báo Do Thái.
Chủ trương chống Iran triệt để này không có bao nhiêu kết quả vì Âu châu không đồng ý và tìm cách đi vòng các biện pháp chế tài của Mỹ để giao thương với Iran. Thực tế là chỉ làm giảm cơ hội làm ăn cho các doanh nhân Mỹ như Jared Kushner nói. Chính sách này đã bị Biden sóa bỏ như mọi người thấy.
Một hệ quả của sự ngả hẳn vào Netanyahu này của Trump là đã khiến Thổ nhĩ Kỹ vốn là thành viên NATO và thân gần với Mỹ quay sang thân Nga để có thể đương cự với Do Thái hành xử như ông trùm. Thổ nhĩ Kỳ theo chủ trương dân tộc Putin đẩy. Và làm cho Putin thích, vì chiến lược Putin là khuyến khích chủ nghĩa dân tộc cực đoan. Thế giới càng nhiều nước theo chủ nghĩa cực đoan dân tộc thì càng phân rã trong tinh thần phận nước nào nước ấy lo. Khiến Nga có nhiều hy vọng mở rộng vòng ảnh hưởng qua những điều đình song phương. Đó là lý do làm cho Putin từ đầu đã luôn luôn có thái độ thân Trump sau chuyến gặp gỡ tay đôi ở Helsinki (Phần Lan). Tin tình báo Mỹ giải mật mới đây cho biết Nga đã có những nỗ lực tung tin để giúp Trump và chống Biden trong cuộc bầu cử 2020. Cho nên không lạ khi nhân những biện pháp trấn áp nhà bất đồng Aleksei Navalny truyền thông hỏi rằng Putin có phải là kẻ giết người (killer) không thì Biden không ngần ngại trả lời phải, và “sẽ phải trả giá”.
Tóm lại, khẩu hiệu MAGA và America first kèm theo chủ trương ôm chặt Netanyahu đã dẫn đến thực tế là trọng tâm chính sách ngoại giao của Trump là Trung Đông Cận Đông. Nói khác đi, mọi con đường ngoại giao tới DC đều qua Tel Aviv/Jerusalem với cặp đôi canh cửa mà ta đã biết là Jared Kushner và Ivanka. Qua lời tuyên bố đầu tiên sau khi chính thức thành tổng thống “America is back to the world” (Nước Mỹ trở lại với Thế giới) Biden cho biết Mỹ không còn chỉ ở một khuỷnh Trung Đông với Do Thái. Cho tới ngày 17 tháng 2/2012, nghĩa là hơn 6 tuần sau khi vào Bạch cung, Biden mới gọi điện thoại cho Netanyahu sau khi đã trò chuyện với đủ các lãnh đạo thế giới. Ý nghĩa là Do Thái vẫn là đồng minh của Hoa kỳ, bởi vì không thể bỏ qua thế lực vận động chính trị Do Thái bao trùm ở Hoa kỳ, từ sau thế chiến thứ hai. Nhưng Do Thái chỉ là một nước nhỏ tay em giầu có và đầu óc, chứ không còn là một trung tâm quyền lực quyết định đối với Biden nữa.
A3/Đối với TQ, Trump một mặt tỏ ra cứng rắn đặt lại vấn đề giao thương, như là với tất cả các nước khác, để gây ấn tượng ngon lành nơi quần chúng, và khoe khoang đã ký xong phần một của thỏa hiệp giao thương. Nhưng hệ quả nhìn thấy là không có gì. Áp đặt thuế quan lên hàng TQ khiến người không có thói quen suy nghĩ thán phục. Nhưng ai để ý thì thấy ngay phản ứng của TQ lên nông phẩm Mỹ, thiệt hại đến tiểu bang sản xuất nông phẩm Iowa quan trọng mà Trump phải xoa dịu bằng cách bồi hoàn 3 tỉ đô la lập tức cho yên. Chưa kể đánh thuế quan thì làm giá hàng TQ lên cao và dân Mỹ phải trả thêm tiền để mua hàng tiêu dùng vì TQ là nước sản xuất đủ mặt hàng sang Mỹ từ quần áo lót đến đồ chơi trẻ con và hàng điện tử.
A4/Cuộc gặp gỡ với Kim Chính Ân thủ lãnh Bắc Hàn mà kết quả là bản thông cáo chung hai bên đồng ý hủy bỏ võ khí hạt nhân ở bán đảo Triều Tiên và biển Nhật bản, được quảng cáo mạnh nhưng cho tới nay không có gì, mặc dầu mấy chuyến công du Bắc Hàn thu xếp vội vã của ngoại trưởng Pompeo. Nói cho đúng thì còn có cuộc họp thượng đỉnh kéo dài một giờ Trump Kim nặng phần trình diễn chụp hình bắt tay ở vùng phi quân sự Bàn môn điếm, và xác quyết tình bạn thân thiết hai người, trên đường Trump về nước sau khi dự hội nghị thượng đỉnh G20 Osaka 201. Màn trình diễn hình ảnh này cũng không làm giảm bao nhiêu chính sách châm chích của Nam Hàn đối với Bắc Hàn. Vì thế, em gái Kim chính Ân đã bực bội chính tay bấm nút cho nổ sập tòa cao tầng là địa điểm trao đổi thảo luận với Nam Hàn ở vùng chế xuất KaeSong trên lãnh thổ Bắc Hàn.
A5/Ngày 30 tháng 12/2020 Tầu và Liên Âu sau nhiều thảo luận đã đồng ý về nguyên tắc một Thoả hiệp đầu tư toàn diện Comprehensive agreement on Investment. Như tên mô tả “toàn diện” (comprehensive) đây là một thỏa hiệp giao thương quan trọng giải quyết nhiều mặt tài chính kinh tế lao động… giữa hai khối kinh tế thương mại lớn thứ nhì và thứ ba trên thế giới. Mỹ đứng ngoài (với tổng sản lượng quốc gia gdp là 19,100 tỉ eur, so với Tầu gdp 12,800 tỉ eur, Liên Âu gdp 14,000 tỉ eur). Nhìn con số, người ta có thể thấy tác động của thỏa ước lên Mỹ nếu tiếp tục chủ nghĩa Trump ra sao, khi hai thế lực kinh tế tài chính thứ nhì và thứ ba kết hợp.
A6/Qua những vận động của ngoại trưởng Pompeo khai thác tình trạng tranh chấp biên giới Tầu và Ấn độ kinh niên, một cuộc tập trận giữa hải quân Mỹ, Ấn độ, Úc, Nhật đã được dự tính vào tháng 11/2020 nhưng phải hủy bỏ vì Covid 19. Xem ra Trump không mấy may mắn với con siêu vi Covid 19 mà Trump khoác lác coi thường sau khi bị dính và chữa khỏi bằng tất cả các thuốc men tối tân nhất trị giá 100,000 đô la mà dân thường Mỹ không hy vọng với tới.
B/Về mặt nội trị
B1/Kỹ thuật khích động dựa trên nền tảng da trắng siêu việt của Trump đã tạo ra một số cuồng Trump da trắng từ khắp nơi trên nước Mỹ đổ về Washington DC thực hiện cuộc bạo loạn ngày 6 tháng 1/2021 tấn công trụ sở quốc hội nhằm đảo ngược tình trạng Trump thất cử. Nên chú ý là tuyệt đại đa số đám bạo loạn này là da trắng với vài tên da mầu cuồng Trump, bản chất bảo hoàng hơn vua vác lá cờ vàng ba sọc đỏ trèo vào quốc hội. Không có một bóng da đen. Nòng cốt xung kích trong vụ là các nhóm quá khích thủ cựu tôn thờ thủ lãnh tối cao là Donald Trump, mà Trump ca tụng là ái quốc. Kiểu như Three Percenters, Oath Keepers, Proud boys. Trong cuộc tranh luận thứ nhất giữa Trump và Biden khi bị điều hợp viên hỏi dồn rằng sẽ sử trí ra sao đối với những thành phần cực đoan quá khích thì Trump đã ngắn gọn nói: “Lùi xuống, Chờ đó”! Thông điệp này không khác bao nhiêu nhắn nhủ của Goebbels bộ trưởng tuyên truyền của Hitler gửi cho những toán thanh niên SS Đức quốc Xã. Cuộc tìm kiếm tiêu diệt những chính khách bất đồng với Trump như Pence, Nancy Pelosi của bọn xung kích cuồng Trump làm nhớ lại những hoạt động Hồng vệ binh của Mao Trạch Đông. Khác biệt chỉ là chân tay của Trump không có nhiều thì giờ. Khác biệt cũng là nhờ tình trạng truyền thông nhanh chóng cực kỳ và tinh thần tự do dân chủ và bình đẳng và tôn trọng hiến pháp đã thấm nhiễm vào dân Mỹ đến độ mặc dầu cơ sở vật chất quốc hội bị phá phách tan hoang, nhưng những dân cử đã kiên quyết thi hành nhiệm vụ hiến định công bố kết quả chính thức cuộc bầu cử trong đêm là Biden trúng cử, để Trump chỉ còn có nước sáng sớm hôm sau bỏ ra sân golf, đánh quả bóng bay vọt xuống hồ nước cách cái lỗ khá xa. Dấu chứng vật chất còn lại là hàng rào lưới kim loại cao 8 feet quanh quốc hội không ai có thể vượt qua và được lực lượng vệ binh quốc gia còn 2500 người canh giữ ít nhất cho tới hết tháng 5/2021. Cái hàng rào này như cái gai làm sốn mắt các lãnh đạo Cộng hòa, vì dù muốn hay không, Trump với đảng Cộng hòa cũng là một, tuy không hẳn hoàn toàn thuận thảo nếu nhìn lại quá trình diễn tiến mọi sự việc cho tới vụ bạo loạn mà Mitch McConnell sau chót phải nhận rằng Trump có phần trách nhiệm. Vì thế, phe Cộng hòa trong quốc hội đã muốn dẹp đi sớm trong khi phía Dân chủ thì yêu cầu để lại lâu hơn. Vì muốn trêu ngươi hay vì thật sự lo ngại tái diễn tấn công của bọn cuồng Trump quá khích? Mặc dầu những đồn thổi tràn lan trên mạng điện tử cuồng Trump rằng Trump sẽ trở lại Bạch cung trong chiến thắng ngày 20 tháng 3/2021 với sự ủng hộ của quân đội, tất cả hàng lãnh đạo đảng Dân chủ từ Nancy Pelosi trở đi sẽ bị bắt và bỏ tù, tình hình vẫn hoàn toàn yên tĩnh sau 20 tháng 3.
B2/300 mạng đã bị FBI bắt giữa trong đó có một tên cuồng Trump ở Houston cầm cờ vàng ba sọc đỏ mang còng tay plastic xông vào quốc hội, qua những bằng cớ trong các video ghi lại cuộc bạo loạn ngày 6 tháng 11/2021. Cuộc điều tra và truy lùng còn tiếp tục. Truyền thông cho biết ở Houston có trường hợp con gái khai ra những toan tính bạo loạn của cha, mang súng đi lên quốc hội theo lời Trump kêu gọi để đảo ngược kết quả cuộc bầu cử. Điều khôi hài là người khích động bạo loạn là Trump, kêu gọi những người ủng hộ từ khắp nước Mỹ tới thủ đô, thì vẫn khơi khơi không sao, tiếp tục lên tiếng trên truyền thông, và ngay cả tuyên bố cấm dùng tên tuổi của Donald Trump quyên góp tiền bạc bất kể là gián tiếp hay trực tiếp trong mọi vận động hay sinh hoạt chính trị. Trừ trường hợp là tiền bạc đi thẳng vào quỹ vận động chính trị mà Trump mở ra. Kể cũng khó giải thích. Dù sao thỉ chỉ có thể nghĩ rằng khi đã cuồng mê người chột thì thấy những người hai mắt là dư một. Say người lùn thì thấy người bình thường là cao quá khổ. Ái mộ người da mầu thì chê da trắng là da lợn cạo vân vân và vân vân.
B3/Trump đã rời Bạch cung trong sự phân rã của đảng Cộng hòa với ba loại chính trị gia. Một là bọn kỳ cựu ngậm miệng ăn tiền, liệu chiều gió mà phất cờ như Mitch MConnell, Lindsey Graham… Hai là bọn mới nổi thời cơ, khai thác tính cực đoan của quần chúng cuồng Trump mà nhúa lên tìm chỗ đứng. Ba là thành phần chừng mực, không có nhiều, gồm những người tạm gọi là cộng hòa “chân chính”, muốn Trump ra đi để cho đảng Cộng hòa có thể củng cố phát triển theo tinh thần cổ điển Cộng hòa. Là giảm thiểu tối đa sự can thiệp của chính quyền vào đời sống xã hội, và chỉ chú trọng giải quyết các vấn đề của nước Mỹ, người Mỹ và Mỹ châu, theo kiểu chủ thuyết Monroe, không can dự đến các vấn đề giữa các nước Âu châu cũng như các nhóm nước khác trên thế giới.
B4/Để gọi là chống Covid 19, Trump cho thành lập Operation Warp Speed với kế hoạch tuyệt mật mà Trump so sánh Manhattan làm bom nguyên tử. Sơ đồ tổ chức hoàn chỉnh ngày 30 tháng 7 có ngân sách 10 tỉ với 100 lãnh đạo 2/3 là quân nhân trong số có 4 tướng lãnh mà nhiều người chưa từng làm việc trong ngành điều trị hay chế tạo vaccine. Nhiệm vụ là chế tạo, sản xuất, phân phối 300 triệu liều thuốc chủng vào tháng 1/2021.1/3 còn lại phần lớn là nhân viên bộ Y tế và nhân sự hay là các công sở phụ thuộc.
Lối đặt kế hoạch vĩ đại hình thức để tính công này làm cho giám đốc CEO của Pfizer và Moderna là hai hãng dược phẩm lớn làm xong thuốc chủng ngừa Covid đã từ chối lời Trump mời tham dự “Vaccine Summit” ngày 7 tháng 12 ở Bạch cung vì họ thấy rõ là muốn lợi dụng thành tích của hai hãng này để khoe khoang lấy công trong việc phòng ngừa Covid. Vì thế trong buổi hội đa số chỉ có đại diện các công ty chuyên chở tiếp vận như FedEx, UPS, Walgreens, CVS… Sự việc đã diễn ra không sai mấy khi dưới chính sách huê dạng và bất chấp hiểu biết khoa học của Trump trong việc kiểm soát Covid, thống kê tháng giêng 2021 cho thấy Mỹ có 550,000 người chết và 30 triệu bệnh (tức là tỷ số bệnh/đầu người cao hạng nhất thế giới).
Để chấm dứt những giòng này có thể tạm mở bài hát “Thúy đã đi rồi”, và chỉ cần thay một chữ Thúy bằng chữ Trump. “Trong nhà” có phần im ắng thật. Vì Trump đã không có thể phun tùm lum tà la trên các trang mạng phổ biến rộng rãi như Facebook, Twitter… Giới thân cận Trump đang nói về những nỗ lực của y ta thành lập một hệ thống truyền thông khác không kém. Nhưng chưa thấy nhúc nhích. Dù sao trong khi chờ đợi Trump ngoài chuyện la ó bầu cử gian lận ít ra vẫn còn có thể khoe khoang rằng có 74 triệu tín đồ.
Thích hay ghét Trump không phải là điều có thể và cần tranh cãi, vì trong đời mỗi người một ý. Nhận định về một triều đại với những điều không lấy gì làm hãnh diện đã nêu ra, có lẽ có thể mượn lời nhà thơ, nhà văn, nhà báo Tản Đà Việt Nam thời cách đây 100 năm:
Cũng bởi thằng dân ngu quá lợn
Cho nên quân ấy mới làm quan.
Danh nhân Việt Nam Tản Đà. Nguồn internet.
Bác sĩ Trần Xuân Ninh
Ngày 28 thảng/2021