Báo cáo hàng năm về tình hình liên bang Mỹ quốc đọc trước lưỡng viện quốc hội của tổng thống Hoa kỳ thường thường được chở đợi để xem có gì mới lạ, đặc biệt là trong trường hợp của tân tổng thống. Riêng với tân tổng thống Donald Trump thì những tin tức chỉ là quanh những dự tính phản đối. Người ta nói đến dự tính biểu tình chống đối của những người phụ nữ đã biểu tình chống ông Trump ngay sau ngày nhậm chức. Truyền thông giòng chính nói đến Cindy Garcia được dân biểu Debbie Dingell mời tham dự nghe ông Trump đọc báo cáo trong quốc hội. Chồng Cindy là Jorge Garcia được họ hàng đưa vào Michigan cách đây 30 năm không giấy tờ, sống bằng nghề cắt cỏ, mới bị trục xuất cách đây vài bữa do chính sách di trú của ông Trump. Người ta nói đến tweet nóng hổi của ông Trump khẳng định rằng ông chưa bao giờ thay đổi lập trường về bức tường ông tính xây để ngăn cách Mỹ với Mexico và số tiền mà Mexico phải trả cho bức tường đó. Tuy rằng là đã không có sự đồng ý của Mexico nhận trả tiền. Vân vân…
Dường như không có mấy chờ đợi những mới lạ từ bản tường trình của ông Trump. Vào ngày thứ ba 30 tháng giêng, theo như thư mời chính thức của chủ tịch hạ viên Paul Ryan. Một số dân cử Dân chủ đã tuyên bố sẽ không tham dự buổi họp này, vì lý do ông Trump kỳ thị chủng tộc, nói dối, phát biểu bặm trợn, chia rẽ…Tưởng cũng nhắc lại ở đây rằng trong quá khứ, đã có những dân cử không tham dự vì lý do chính trị buổi báo cáo thường niên trước lưỡng viện quốc hội của tổng thống. Như thượng nghị sĩ Ted Cruz không tham dự diễn văn báo cáo tình hình liên bang chót của ông Obama năm 2016. Chỉ có một người không tham dự vì coi đó là “chuyện con nít”, đó là Chánh án tối cao pháp viện Antonin Scalia đã vắng mặt 12 lần.
Trong trường hợp ông Trump, nếu nhận định cho kỹ những chuyện đã xẩy ra với một năm ông Trump ở Bạch cung, thì đã có thể thấy được là sẽ chẳng có gì lạ, trong những năm còn lại, ngoài những phát biểu bất ngờ và phản ứng đột ngột, tạo dị nghị, mà ảnh hưởng nếu có thì chỉ giới hạn trong phạm vi chiến thuật, nghĩa là giới hạn. Bởi vì:
1/Ông Trump sẽ không dời bỏ mức độ trung thành với thế lực chính trị Do Thái, là điều kiện căn bản để ông có thể tiếp tục ít nhất là hết nhiệm kỳ tổng thống thứ nhất. Suy rộng ra thì chính sách Mỹ ở Trung Đông và Bắc Phi sẽ không khác gì chính sách Do Thái, và mức độ thi hành chỉ bị giới hạn bởi khả năng thực tế chính trị xã hội Mỹ
2/Ông Trump sẽ không bỏ lối phát biểu bất ngờ, bặm trợn vì bản chất của ông là như thế. Các đặc điểm này đã không cản trở bao nhiêu sự thành công ở tư thế ông chủ của một đại công ty, trong quá khứ. Nhưng không ít thì nhiều, đó là những yếu tố làm cho ông vất vả ở cương vị tổng thống, và đặc biệt là trong kế hoạch tranh cử tiếp nối cho nhiệm kỳ hai. Những chi tiết lợi và bất lợi trong việc này không bàn đế ở đây vì ra ngoài phạm vi bài này.
3/Ông Trump sẽ không bỏ lối thay người cộng tác như một ông chủ công ty. Nghĩa là mượn người để giao cho thực hiện một số công tác, không làm được thì đuổi. Như là đã xẩy ra trong một năm qua tại Bạch cung, mà truyền thông và các đối thủ chính trị, đã mô tả là tình trạng nháo nhào, vô trật tự. Các phụ tá, do đó sẽ phải bóp đầu nặn óc để mà giải thích, bào chữa cho các phát biểu hay phản ứng của Trump, để ông có thể tùy hứng thay đổi, khi cần để mà thích ứng với đời hỏi thực tế. Chúng ta đã chứng kiến hiện tượng này từ ngày ông mới trúng cử, trong thái độ của ông đối với NATO, đối với Kim Chính Ân của Bắc Hàn, đối với Iran, đối với Tập Cận Bình…
Về cách dùng người của ông Trump, đã có những chỉ trích đủ loại, là không có khả năng chọn người, không có tình nghĩa vân vân.. Đó là xét trên mặt đạo lý Đông phương cổ. Nhưng trong nền văn hóa tư bản cao độ của Mỹ, mà ông Trump là một nhân vật được những người ủng hộ đề cao là một dealer – một tay điều đình hạng cội, thì chẳng có chút giá trị nào. Ngay cả đối với Steve Bannon là người đã giúp ông thắng cử, thì lúc cần vẫn bị bỏ đi. Cho nên Bannon đã bị đẩy khỏi Bạch cung khi mà cái đòi hỏi tồn tại khiến ông Trump bổ nhiệm tướng Kelly làm chánh văn phòng. Sự đối xử này đã được đáp trả bằng nhận xét của Bannon rằng ông Trump có trí khôn của một đứa đứa bé 11 tuổi, và con trai trưởng của ông Trump khi tổ chức họp với viên chức Nga là “phản quốc” và “không yêu nước”. Cũng trong cái văn hoá tư bản này, Bannon đã sau đó phải tuyên bố ông Trump là tổng thống vĩ đại, nhưng cũng không đủ để giữ cái chức vụ giám đốc cơ quan điện tử Breitbart News của phe thủ cựu khác (alt-right) do tài phiệt Rebekah Mercer bỏ tiền ra nuôi, và ủng hộ Trump.
4/Nhìn dưới một góc khác, góc tướng số Trung hoa, thì cái lối thay người của ông Trump là do cái tướng suy hỏa khẩu, tức là miêng thổi lửa của Việt vương Câu Tiễn. Miệng thổi lửa nghĩa là khi nói thì môi chu lại như là thổi lửa lúc nấu cơm ngày xưa bằng củi. Nếu để ý nhìn các hình ông Trump thì nét nổi bật là cái miệng chu chu như vậy.
5/Cái lối dùng người và hợp tác với người này của ông Trump không phải là đặc điểm chỉ mình ông Trump có. Nó là chung cho mọi chính trị gia, cũng như là tài phiệt. Vì thế cho nên ông Trump là người ngoài cơ chế chính trị ra tranh cử thì bị đánh tàn mạt. Nhưng mà khi thắng thì cũng dần dần có được sự ủng hộ đây đó, như nhiều người thấy. Các nhà chính trị Cộng hòa, đã hợp tác với ông Trump từ khi tranh cử, sau khi thắng cử, đã được đãi ngộ, nhưng mà cũng đã bị chính ông Trump chê bai như là kẻ địch, khi không thể theo ý ông. Một thiểu số đã chống lại dứt khoát, mà biểu hiện ra là chừng 50 dân cử đã tuyên bố sẽ về hưu năm 2018, nhưng một số thì đã lại ngả theo làm việc với ông Trump trong mục tiêu chung là chia nhau miếng “bánh ngọt da cứng” (pie) cổ điển của Mỹ.
6/Trở lại với bản tường trình sẽ đọc của ông Trump trước quốc hội ngày 30 tháng giêng sắp tới, ông Trump sẽ nói những gì? Điểm chính mà ông chú trọng là đề cao thành tích của ông. Tiếp theo là những chính sách được diễn tả bằng những ngôn từ chính trị quy ước, không tạo nhiều tranh cãi, bởi vì nghĩ sao cũng được. Người ủng hộ sẽ không hài lòng, nhưng không chống quyết liệt, vì những điều hứa hẹn sẽ không bị bỏ đi, như bức tường, như nước Mỹ trước hết…Người chống quyết liệt thì sẽ vẫn chống, nhưng sẽ chẳng có thể làm gì hơn, ngoài những biện pháp cổ điển liệu cơm gắp mắm, đợi gió phất cờ.
Tổng kết lại thật vắn tắt, thì chỉ nói rằng cái hứa hẹn và mong muốn tối hậu của ông Trump khi tranh cử là xả cái vũng lầy (swamp) Washington DC đã không thể thực hiện. Nó vẫn còn nguyên như thế, và ông Trump đang ngụp lặn trong đó. Nhận xét không phải là vũng lầy mà là cái cống, có lẽ không sai. Nhưng mà cũng khó thể nói là đúng hơn, vì chẳng qua tất cả chỉ là những mô tả chủ quan. Mà nói chủ quan thì làm sao mà đúng được từ phía khách quan? Ông Trump khi tranh cử đã phê bình kịch liệt các tổng thống để quá nhiều thì giờ chơi golf. Ông sẽ bỏ nhiều thì giờ làm việc nhiều hơn ở phòng bầu dục. Nhưng thống kê cho biết, ông chơi golf cho tới nay là nhiều hơn tất cả các tổng thống tiền nhiệm.
Bác sĩ Trần Xuân Ninh
(ngày 19 tháng 1/2018)