Ít nhất thì người ở Mỹ biết Trump là tổng thống Hoa kỳ. Còn Trump là người thế nào thì tùy. Ai ủng hộ ông Trump thì khen. Ai chống ông Trump thì chê. Khen hết mình và chê hết mình đến độ có thể hai bên cãi nhau, kích liệt. Trong nhiều trường hợp tới độ đánh nhau. Như người ta thấy những dân biểu tình mặc áo đen, bịt mặt ầu đả với những người đi nghe diễn thuyết ủng hộ Trump ở đại học Berkeley, California, ổ thiên tả, dưới ảnh hưởng của Robert Reich, cựu bộ trưởng lao động của Bill Clinton. Hay là nhớ lại vụ ẩu đả trong cuộc biểu tình của vài trăm người thủ cựu cực đoan ở Charlottesville, Virginia, làm một phụ nữ chết và gần 2 chục người bị thương. Ngay cả trong cộng đồng VN thì cũng có những trường hợp vợ chồng bực bội không nhìn mặt nhau, vì bất đồng ý kiến về Trump.
Trên truyền thống giòng chính thì chê Trump nhiều hơn khen, cho tới nay. Và gần đây nhất, thì cuốn sách mới ra đời, Fire and Fury (tạm dịch Lửa và Thịnh nộ) của Michael Wolff, một phóng viên của các tập san lá cải Vanity Fair, Hollywood Reporter vân vân, đã gây nhiều tranh cãi và phản ứng. Wolff là người có cơ may đã từng ở trong Bạch cung một thời gian từ khi Trump mới nhậm chức, từng phòng vấn , hay là nói chuyện với nhiều người - những nhân vật nắm quyền thân tín quanh Trump. Và đã viết ra kể lại những chi tiết này, từ Trump trở xuống, dĩ nhiên là theo giọng ít nhiều lá cải. Phản ứng mạnh mẽ nhất là từ Bạch Cung. Một luật sư chuyên về mạ lỵ và phỉ báng đã được thuê để xin tòa cấm phát hành và dọa kiện. Dĩ nhiên là không được. Do thị hiếu đòi hỏi lên cao, cuốn sách đã được phát hành sớm hơn. Số người ào vào mua lên cao vọt. Tác giả đã công khai lên tiếng cám ơn Trump đã là làm cho cuốn sách bán chạy.
StevenBannon. Nguồn internet.
Phát ngôn viên Bạch cung Sarah Huckabee Sanders đã nói rằng cuốn sách đầy sai lầm và bịa đặt và dân Mỹ sẽ không để ý đến những điều dối trá và rác rưởi trong đó. Tóm tắt thì cuốn sách đã mô tả ông Trump là như con nít, tự mê, không biết nghe, không đọc, dốt mà không biết mình dốt, không dậy được. Những phụ tá thân cận của ông Trump thì hành xử cảm tính và đấu đá lẫn nhau, khiến Bạch cung là nơi vô trật tự, vô quy luật vân vân… Đã kể lời Steven Bannon cố vấn thân cận của tổng thống Trump rằng con trai Donald Trump Jr. là “phản quốc”, là “không yêu nước”. Vì lời này mà Bannon đã bị mất chức giám đốc báo điện tử Breibart News là một cơ quan truyền thông của chủ thuyết Cộng hòa thủ cựu do tỷ phú Rebekah Mercer, người ủng hộ Trump, bỏ tiền ra nuôi.
Thực tế đã chính xác như thế nào thì không biết, trừ người trong cuộc. Ngay cả người trong cuộc một giai đoạn như tác giả cuốn sách thì cũng không thể không có những dụng ý chủ quan, tương tự như Bannon, với những dụng ý chính trị không thể không có. Trện truyền thông, có bài viết cho rằng những điều mô tả ông Trump trong cuốn sách đã được chứng minh bằng cuộc họp rộng rãi của tổng thống với các dân cử và truyền thông. Là ông Trump không đủ khả năng làm tổng thống.
Vậy thì ông Trump thực sự là người thế nào?
Cứ theo như ông tự khẳng định thì ông là “một thiên tài rất ổn định” (very stable genius). Học trường đại học (college) hạng nhất của các đại học. Steven Bannon nói ông có trí khôn một đứa trẻ lên 11. Tại sao ông đã thắng Hillary Clinton là người đã được o bế bởi truyền thông và tài phiệt cả chục năm. Tại sao ông được Netanyahu và tỷ phú sòng bài Sheldon Adelson ủng hộ? Tại sao một chuyến đi Ả Rập Saudi ông đem về cho Mỹ một giao kèo bán quân dụng và võ khí 110 tỉ đôla trong 10 năm, giao kèo xây dụng hạ tầng cơ sở giữa Blackstone với Saudi Arabia 40 tỉ đôla? Không đi vào những chi tiết giao thương khác, nhưng phải chăng rằng ông Trump chỉ là một người (dealer) thương nhân? Một nhân vật cần thiết cho nước Mỹ tư bản mà kinh tế đang không có gì khởi sắc trong tình hình kinh tế toàn cầu? Một người mà có thể chê bai TQ làm những trò giảo quyệt hối đoái, tỷ giá và lưu manh giao thương, nhưng cũng có thể cho cháu ngoại mặc quần áo Tầu, hát bài Tầu, ngâm thơ Tầu để lấy lòng TCB trong những điều đình kinh tế để mà hai bên đều có lợi (“Hai bên” có thể hiểu là gia đình Trump, nhưng cũng không thể bỏ qua những lợi ích của các công ty hay tập hợp tài phiệt khác), thì cần để ý xem kết quả, thay vì xem tác phong ăn nói. Ở Việt Nam ngày trước, khộng ai khen phường lái trâu, nhưng lái trâu làm giầu được bằng bán trâu và mua trâu. Trong thời đại ngày nay, và ở trong môi trường mà khẩu hiệu là “in gold we trust” (chúng tôi tin ở vàng) thì sự lượng giá cần tính theo số vàng đem tới. Ông Tillerson thân với Putin và có công ty Exson làm ăn với Nga làm được ngoại trưởng, thống đốc Iowa thân với Tập Cận Bình mà yên lặng trở thành đại sứ Mỹ ở TQ, thì cho thấy rằng cái tiêu chuẩn lãnh đạo ngày nay là phải khác, chứ không nhất thiết là người ăn nói giỏi, kiến thức rộng. Những trí thức trong nhiều trường hợp chỉ là chuyên viên hay cố vấn tức là quân sư quạt mo, trình bày cho lãnh đạo nghe.
Cháu ngoại của Trump Arabella Kuhsner mặc quần áo Tầu, hát bài Tầu, ngâm thơ Tầu để lấy lòng Tập Cận Bình.
Sẽ có người cho rằng người lãnh đạo quốc gia phải là người đạo đức nghiêm chỉnh, theo như cái khuôn mẫu luân lý Đông phương cổ truyền, không thể bị dính vào tai tiếng tình ái. Tiêu chuẩn này không hẳn là cần thiết nhất. Bởi vì, trong thực tế, có nhiều nhà lãnh đạo, chính trị cũng như tôn giáo, đã bị dính vào các vụ này. Chỉ có điều là không bị tiết lộ ra mà thôi. Ở xã hội Tây phương văn minh, các nhà lãnh đạo chinh trị hay tôn giáo tối cao xưa và nay, cũng từng vướng mắc cả. Ông Trump mà có người chê bai là trai gái với sách nhiễu tình dục, xét cho cùng chẳng khác gì nhiều nhân vật giầu sang quyền thế trong đủ lãnh vực, từ chính trị đến truyền thông, đến thể thao, đến giải trí, đã bị lôi ra hà rầm suốt cả năm nay. Về cuối cuộc tranh cử tổng thống năm 2016, phe Hilary Clinton đã tìm cách hạ Trump sát ván bằng chuyện tình ái này khi bỏ tiền ra mướn một cựu điệp viên Ặng Lê sắp xếp hồ sơ tính đem tố Trump vì những phiêu lưu tình dục ở Nga sẽ bị khai thác khi trở thành tổng thống. Việc này đã không thành. Trump đã trở thành tổng thống. Nhắc lại chuyên này chỉ để nói rằng trong hoàn cảnh nước Mỹ hiện nay, các tiêu chuẩn lượng giá người ứng cử cần phải xét lại, và nhận ra cho rõ đâu là những điểm cốt lõi cần thiết cho cái công việc người ấy mong và muốn làm.
Câu hỏi là liệu ông Trump trong tình trạng hiện nay, có thể tiếp tục làm tổng thống hết nhiệm kỳ và tiếp theo một lần thứ hai hay không? Tiếp tục hết nhiệm kỳ thì chắc chắn. Tiếp một nhiệm kỳ hai thì chưa nói được. Nhưng một điều không thuận lợi cho Trump là đã không còn Steven Bannon để nắm đám quần chúng thủ cựu đã khiến Trump thắng cử. Câu trả lời một phần nằm ở chỗ Bannon sẽ làm gì trong những ngày kế tiếp. Tại sao? Xin chờ hồi sau phân giải.
Bác sĩ Trần Xuân Ninh
(ngày 12 tháng 1/2018)