16 Nov 2023
Vụ bắt giữ bất ngờ nguyên Đại biểu Quốc hội Lưu Bình Nhưỡng đang gây ra những phản ứng trái chiều trong dư luận. [1] Trong khi báo chí nhà nước như thường lệ không khai thác được gì khác ngoài những thông tin được cơ quan điều tra cung cấp, mạng xã hội đem đến một bức tranh dư luận nhiều sắc thái hơn.
Bên cạnh luồng dư luận phù thịnh luôn ủng hộ mọi quyết định bắt giữ của công an, vẫn có những tiếng nói nghi ngờ rằng quyết định bắt giữ này mang động cơ chính trị. [2] Nghi vấn này được nhiều người chia sẻ, bởi lẽ ông Lưu Bình Nhưỡng từng nổi tiếng với những phát ngôn bỏng rát nghị trường, sâu sát đời sống dân chúng và không ngại đối đầu với cơ quan quyền lực.
Từ công an “thu” tiền dân…
Ở một Quốc hội tràn ngập các đại biểu “cầm giấy ê a đọc”, ông Lưu Bình Nhưỡng từng vụt sáng lên với khả năng hùng biện và những đề tài được ông mang đến nghị trường. [3]
Chất vấn bộ trưởng công an, ông không ngần ngại nêu thực trạng “cứ dịp lễ, Tết là công an đi thu tiền bà con buôn bán”. [4] Dù vị bộ trưởng sau đó có phản bác rằng tình trạng này nếu có cũng chỉ “hết sức cá biệt” nhưng cử tri có thể tự đánh giá nhận định nào phản ánh đời sống chân thực hơn. [5]
Tương tự, ông Lưu Bình Nhưỡng cũng từng đưa ra nhận định trong một phiên họp Quốc hội rằng vi phạm của cơ quan điều tra “rất khủng khiếp”. [6] Dù rằng nhận định này dựa trên số liệu mật và cách tính gây tranh cãi của ông, không thể phủ nhận rằng chưa bao giờ ngành công an siêu quyền lực lại bị phê phán một cách công khai đến thế.
Đây cũng là lý do ông Nhưỡng gặp phản ứng quyết liệt từ siêu bộ này, cả ở nghị trường lẫn trên báo chí. Các đại biểu ngành công an ở Quốc hội đã không ngần ngại tranh luận với ông Nhưỡng bằng thái độ gay gắt hiếm thấy, trong khi báo Công an Nhân dân - cơ quan ngôn luận của Bộ Công an - thì không ngần ngại cáo buộc ông “gây tổn hại đến uy tín, danh dự lực lượng công an nhân dân”. [7][8]
…đến tư pháp “án bỏ túi”
Ngành công an chỉ là một phần của hệ thống tư pháp mà ông Nhưỡng lên tiếng phê phán ngay giữa nghị trường. Trước ông chưa từng có ai ở Quốc hội dám chỉ mặt đặt tên tình trạng “án bỏ túi” trong hệ thống tư pháp Việt Nam với thực hành án điểm liên ngành. [9]
Ông không ngại ví von việc ba cơ quan tố tụng - công an, viện kiểm sát, tòa án - họp liên ngành thảo luận án không khác gì tình trạng “bộ binh, bộ hộ, bộ hình” của những nền tư pháp thời quân chủ. [10]
Tương tự các đại biểu ngành công an, các đại diện ngành tòa án trong Quốc hội cũng tranh luận quyết liệt với ông. Họ biện hộ rằng họp liên ngành tố tụng là cần thiết để đảm bảo các yêu cầu chính trị và cho rằng các buổi họp chỉ bàn về tình tiết vụ việc chứ không làm ảnh hưởng tới quyền xét xử độc lập của tòa án.
Chính ở điểm này, ông Nhưỡng đã không ngần ngại nhận xét rằng các vị đại biểu ngành tòa án hiểu không thấu đáo về độc lập xét xử.
Và có lẽ chính vì lo ngại tình trạng “án bỏ túi” dẫn đến oan sai và trêu đùa công lý, ông Nhưỡng trở thành một trong những quan chức Quốc hội hiếm hoi dành sự quan tâm đặc biệt cho các tử tù trong những vụ án khuất tất. Tháng Chín năm nay, khi tính mạng của tử tù Nguyễn Văn Chưởng như chỉ mành treo chuông sau thông báo thi hành án của tòa án Hải Phòng, ông Nhưỡng trong cương vị Phó Ban Dân nguyện đã tiếp bố mẹ tử tù ngay tại trụ sở tiếp dân Quốc hội, đồng thời gửi tin nhắn đến Chủ tịch nước đương nhiệm Võ Văn Thưởng đề nghị can thiệp dừng thi hành án. [11]
Công lý một phía
Nguyên tắc bình đẳng trước pháp luật không cho phép ai, dù công trạng ra sao hoặc được lòng công chúng thế nào, có thể thoát khỏi trách nhiệm pháp lý khi vi phạm pháp luật. Ông Lưu Bình Nhưỡng có thể được nhiều người yêu mến với những phát ngôn và hành động vì lợi ích công, nhưng nếu sai vẫn phải bị xét xử.
Tuy nhiên, với nền tư pháp thiếu độc lập như Việt Nam, làm sao có thể biết được liệu ông Nhưỡng có thực sự sai phạm như cáo buộc của cơ quan điều tra hay vụ việc của ông bị thúc đẩy bởi các động cơ chính trị hay không, nhất là với quá khứ đụng chạm với ngành công an và tư pháp của ông ở nghị trường?
Có người nói, ra tòa sẽ rõ. Nhưng trước khi ra tòa, ông Nhưỡng sẽ phải trải qua những ngày tháng đằng đẵng trong trại tạm giam nơi ông phải thường xuyên một mình đối mặt với các điều tra viên sẵn sàng dùng mọi cách để buộc ông nhận tội. Hoa hậu Phương Nga từng kể về trải nghiệm kinh hoàng của cô trong quá trình tạm giam khi bị điều tra viên dọa treo lên như chúa Giê-su vì cô muốn giữ quyền im lặng. [12] Nạn nhân của nhiều vụ việc oan sai cũng đã thuật lại không ít cách thức tra tấn phi nhân tính của cơ quan điều tra hòng buộc nghi can nhận tội. [13] Lấy gì đảm bảo ông Nhưỡng sẽ không trải qua những điều như thế?
Ông Nhưỡng cũng khó được tiếp cận luật sư một cách kịp thời. Và ngay cả khi ông có luật sư, gần như không có nhiều cơ hội để luật sư hỗ trợ ông trong quá trình tạm giam cũng như giúp ông lên tiếng trước công chúng về cáo buộc mà ông đang đối mặt. Báo chí sẽ không bao giờ dám liên hệ với luật sư hay gia đình của ông, đừng nói là đăng những lời phản bác từ phía ông.
Trong một nền tư pháp và truyền thông như thế, làm thế nào để công chúng biết được thực sự điều gì đang xảy ra, ngoài những gì được cơ quan điều tra ban cấp? Mà nếu không biết thì làm sao giải tỏa nghi vấn rằng vụ bắt giữ có động cơ chính trị?
Giải pháp ngoài tầm tay
Giải pháp cho vấn đề này là ông Nhưỡng nên được tại ngoại hầu tra, vừa giúp công chúng có cơ hội nghe câu chuyện từ phía ông bên cạnh cáo buộc của cơ quan điều tra, vừa giúp Bộ Công an được tiếng chí công vô tư, không vì thù riêng mà bắt bớ.
Tại ngoại hầu tra cũng không phải điều gì nằm ngoài khuôn khổ pháp luật hiện hành, khi mà Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 đã có quy định về bảo lĩnh/bảo lãnh như một biện pháp ngăn chặn thay thế tạm giam. [14]
Dù có một lịch sử phức tạp, nhiều nước hiện nay đã ghi nhận bảo lãnh tại ngoại như một quyền không thể bị khước từ của bị can trừ khi có lý do chính đáng. [15][16] Ngay cả trong những vụ án được cho là có động cơ chính trị như vụ Mạnh Vãn Chu bị bắt giữ ở Canada, “công chúa” của tập đoàn Huawei vẫn được tại ngoại và cùng luật sư của bà phản bác các cáo buộc trước truyền thông. [17][18] Cựu tổng thống Mỹ Donald Trump gần đây dù bị truy tố trong nhiều vụ án song vẫn được tại ngoại và xuất hiện không ngớt trên truyền thông để bác bỏ mọi cáo buộc. [19]
Tuy nhiên, ở vị thế siêu quyền lực của mình, Bộ Công an có lẽ sẽ không hào hứng lắm với ý tưởng này. Bằng chứng là trong một vụ việc khác cũng gây xôn xao dư luận gần đây là vụ bà Nguyễn Phương Hằng, nữ doanh nhân này đã không được tại ngoại ngay cả khi gia đình nhiều lần có đơn xin bảo lãnh. [20] Kết quả là bà Hằng đã phải trải qua 18 tháng tạm giam trước ngày xét xử trong một phiên tòa đã kết án bà ba năm tù giam. [21]
Tin ở hoa hồng?
Tình hình chính trị Việt Nam hiện tại chắc sẽ khó đem đến một kết cục khác cho ông Lưu Bình Nhưỡng. Không được tại ngoại, chẳng thể lên tiếng trước công chúng để tự bảo vệ mình, ông Nhưỡng cuối cùng có thể sẽ trở thành nạn nhân tiếp theo buộc phải cúi đầu nhận tội trước nền tư pháp “án bỏ túi” mà chính ông từng phê phán.
Công chúng bởi vậy có thể sẽ không bao giờ biết điều gì thực sự đã xảy ra trong vụ bắt giữ ông. Và có thể cũng chẳng biết có điều gì để tin.
Song, ít nhất người ta sẽ còn nhớ về sự quả cảm của ông, trong những phút lóe sáng ở nghị trường, dám nói lên sự thật để thách thức quyền lực.
Thứ quyền lực tưởng rằng sẽ không bao giờ bị thách thức.
-----------------
Chú thích
1. VnExpress. (2023, November 15). Ông Lưu Bình Nhưỡng bị bắt. Vnexpress.net; VnExpress. https://vnexpress.net/ong-luu-binh-nhuong-bi-bat-4677033.html
2. BBC News Tiếng Việt. (2023, November 16). Tiến sĩ Lưu Bình Nhưỡng đã phát biểu gì và lý do bị bắt lúc này? BBC News Tiếng Việt; BBC News Tiếng Việt. https://www.bbc.com/vietnamese/articles/c9r64r03v92o
3. Kha, T. (2022, November 2). “Cầm giấy ê a đọc, mỗi người đi một hướng” sao gọi là thảo luận Quốc hội? Báo Điện Tử Dân Trí; Báo Dân Trí. https://dantri.com.vn/xa-hoi/cam-giay-e-a-doc-moi-nguoi-di-mot-huong-sao-goi-la-thao-luan-quoc-hoi-20221102221414508.htm
4. Thời sự 24h. (2020). ĐBQH Lưu Bình Nhưỡng: “Cứ lễ tết Công An đi thu tiền” - Bộ Trưởng Tô Lâm trả lời chất vấn [YouTube Video]. In YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=qYLfFEu9oI0&t=467s
5. NOW, V. (2020). Bộ trưởng Tô Lâm: “Tiêu cực của công an cơ sở nếu có thì hết sức cá biệt” | VTC Now [YouTube Video]. In YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=rw_KYY3Rr5c
6. ĐBQH tranh luận về “vi phạm khủng khiếp của cơ quan điều tra“. (2018, November). VOV.VN. https://vov.vn/chinh-tri/quoc-hoi/dbqh-tranh-luan-ve-vi-pham-khung-khiep-cua-co-quan-dieu-tra-832956.vov
7. baocanaonline. (2018). Cách đại biểu Lưu Bình Nhưỡng chia số liệu gây hiểu nhầm, làm mất uy tín ngành Công an [YouTube Video]. In YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=BAp96jgtFBc
8. Bộ Công an khẳng định số liệu của ông Lưu Bình Nhưỡng là sai sự thật. (2018). Travinh.gov.vn. https://congan.travinh.gov.vn/catv/ch26/650-Bo-Cong-an-khang-dinh-so-lieu-cua-ong-Luu-Binh-Nhuong-la-sai-su-that.mhtml
9. Báo Thanh Niên. (2021). Tranh luận gay cấn tại Quốc hội về oan sai: “Không có công lý giá rẻ, làm gì có tỉ lệ công lý” [YouTube Video]. In YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=zYpWOkWPEYg
10. Bộ binh, bộ hộ, bộ hình
11. Facebook Đức Nguyễn. (2023). Facebook. (2023). Facebook.com. https://www.facebook.com/photo/?fbid=3608530282801075&set=a.2128916877429097
12. Ngô Bình-Đình Du-Yến Nhi-Ngô Tùng. (2017, June 29). Phương Nga khai thuê vệ sĩ bảo vệ vì bị ông Cao Toàn Mỹ đe dọa. Báo Điện Tử Tiền Phong; Báo điện tử Tiền Phong. https://tienphong.vn/phuong-nga-khai-thue-ve-si-bao-ve-vi-bi-ong-cao-toan-my-de-doa-post960806.tpo
13. Minh. (2014, August 10). Vụ án bảy bị can bị oan: Nhận tội vì khiếp sợ nhục hình. Báo Pháp Luật TP. Hồ Chí Minh; Báo Pháp Luật TP. Hồ Chí Minh. https://plo.vn/vu-an-bay-bi-can-bi-oan-nhan-toi-vi-khiep-so-nhuc-hinh-post293377.html
14. Quy định về bảo lĩnh trong tố tụng hình sự. (2023). Thuvienphapluat.vn. https://thuvienphapluat.vn/chinh-sach-phap-luat-moi/vn/thoi-su-phap-luat/tu-van-phap-luat/54675/quy-dinh-ve-bao-linh-trong-to-tung-hinh-su
15. Schnacke, T., Jones, M., & Brooker, C. (2010). The hisTory of Bail and PreTrial release. https://cdpsdocs.state.co.us/ccjj/Committees/BailSub/Handouts/HistoryofBail-Pre-TrialRelease-PJI_2010.pdf
16. Canada,. (2023). Fact Sheet: The Bail Process. Justice.gc.ca. https://www.justice.gc.ca/eng/cj-jp/bail-caution/index.html#:~:text=Under%20the%20Charter%2C%20all%20accused,reasonable%20bail%20without%20just%20cause
17. Schmunk, R. (2018, December 12). Huawei’s CFO walks free on $10M bail as she awaits extradition proceedings. CBC. https://www.cbc.ca/news/canada/british-columbia/huawei-meng-wanzhou-bail-hearing-vancouver-1.4940849
18. Vikander, T. (2020, October 28). Canada border officer had concerns about interviewing Huawei CFO ahead of arrest. U.S. https://www.reuters.com/article/uk-usa-huawei-tech-canada/canada-border-officer-had-concerns-about-interviewing-huawei-cfo-ahead-of-arrest-idUKKBN27D2XY
19. Matza, M. (2023, August 24). Historic Trump mugshot released after arrest in Atlanta, Georgia. BBC News; BBC News. https://www.bbc.com/news/world-us-canada-66612345
20. MAI, T. (2023, March 24). Từ vụ bà Nguyễn Phương Hằng: Khi nào được bảo lĩnh tại ngoại? TUOI TRE ONLINE; tuoitre.vn. https://tuoitre.vn/tu-vu-ba-nguyen-phuong-hang-khi-nao-duoc-bao-linh-tai-ngoai-20230324203915383.htm
21. Nhóm phóng viên. (2023, September 20). Nguyễn Phương Hằng: “Bị cáo đã ở tù 18 tháng, cái giá quá đắt rồi.” Báo Điện Tử Dân Trí; Báo Dân Trí. https://dantri.com.vn/phap-luat/nguyen-phuong-hang-bi-cao-da-o-tu-18-thang-cai-gia-qua-dat-roi-20230919210351653.htm