Nói cho công bình thì cuộc chiến Afghanistan dài nhất lịch sử Mỹ kéo dài 20 năm đã chấm dứt với sự nhất chí, đồng tình của hai lão già đối thủ. Một là Donald Trump nổi tiếng thế giới với danh hiệu lão già “bàn nhỏ, tay nhỏ”, miệng doe thổi lửa (“suy hỏa khẩu” theo tướng pháp Quỷ Cốc Tử Trần Đoàn) nói vung tí mẹt, bất kể đúng sai, nhân danh quyền tự do ngôn luận bất khả xâm phạm của hiến pháp Mỹ. Hai là Joe Biden nổi tiếng với những đặc điểm được Donald nêu ra là “lão già buồn ngủ lú lẫn, tranh cử trong hầm nhà” vì sợ Covid.
Donald điều đình với quân Taliban mà không cho chính phủ Afghanistan tham dự, và ký kết rút hết quân Mỹ ngày 1 tháng 5/2021. Joe thi hành cuộc rút quân bằng lệnh cho di tản hết căn cứ không quân Mỹ Bagram, kể là đại bản doanh quân lực Mỹ ở Afghanistan, trong đêm 1 tháng 7/2021 âm thầm đèn tắt tối thui, không cho chính phủ Afghanistan biết. Chỉ huy trưởng căn cứ người Afghanistan sáng sớm hôm sau mới hay. Ông này cho biết Mỹ để lại 3,5 triệu thứ hàng lớn nhỏ đủ loại kể từ nước uống, thực phẩm cá nhân, vũ khí nhỏ với đạn dược, tới hàng ngàn xe hơi không có chià khóa mở máy và 211 phi cơ gồm trực thăng Blackhawk và máy bay tấn công hạng nhẹ A-29, theo sổ sách ngày 30 tháng 6/2021.
Quyết định giống nhau nhưng lý do khác nhau. Donald Trump là kẻ từng than phiền về những cuộc chiến tranh kể là “không bao giờ chấm dứt” của Mỹ và cũng vì cái lối tính toán lỗ vốn thì phải dẹp tiệm của một thương lái khi thấy số chi tiêu đã lên tới nhiều ngàn tỉ đô la mà không thấy dấu hiệu có kết quả. Joe Biden thì do kinh nghiệm của một phó tổng thống nhìn thấy diễn tiến sự việc chuệch choạc từ đầu, và đáng lẽ phải ngưng từ lâu.
Thực thế, tổng thống Bush-con tấn công Afghanistan cuối thu năm 2001 là để trừng phạt chính phủ Afghanistan do Taliban lãnh đạo không tuân theo đòi hỏi giải giao cho Mỹ thủ lãnh al Qaeda Osama bin Laden, thủ phạm vụ 911 trốn ở vùng rừng núi Tora Bora giữa hai nước Pakistan và Afghanistan. Chính phủ Taliban đã bị đánh sập sau hai tháng và bị thay thế bằng một chuỗi chính phủ Afghanistan do Mỹ dựng lên mà tổng thống cuối cùng là Ashraf Ghani. Mười năm sau, Osama bin Laden mới bị giết bởi một toán người nhái đặc công Mỹ đêm 1 tháng 5/2011 tại nơi ẩn náu là thị trấn Abbottabad thuộc Pakistan sát biên giới Afghanistan. Diễn tiến được theo rõi từ đầu đến cuối bởi tổng thống Barack Obama, hội đồng an ninh quốc gia và tổng tham mưu trưởng liên quân tụ tập tại Bạch cung. Tức là cả hai mục tiêu đều đạt. Và như thế thì cuộc chiến phải chấm dứt lúc đó. Tại sao kéo dài tới nay ông Biden có thể trả lời được, nhưng không ai hỏi. Có thể vì không ai quan tâm. Cũng có thể vì ai cũng biết rằng là để nuôi sống kỹ nghệ võ khí và dịch vụ chiến tranh Mỹ mà thiệt hại nhân mạng không nhiều đủ gây xúc động mạnh và rộng rãi. Thực thế, tổng số thiệt mạng trong 20 năm chiến tranh chỉ là 2,448 quân nhân và 3,846 nhà thầu Mỹ.
Hình ảnh hàng ngàn người Afghanistan cuống cuồng chạy theo chiếc máy bay vận tải C17 của không lực Mỹ cất cánh tại phi trường quốc tế Hamid Karzai trong khi quân Hồi giáo Taliban nổi tiếng hung bạo nhanh chóng chiếm hết thành phố này đến thành phố kia và cả thủ đô Kabul trong 11 ngày, đã tạo cơ hội cho Trump chỉ trích Biden không biết thi hành cuộc lui quân. Kèm theo cái huênh hoang khoác lác thông lệ mỗi khi phát biểu, rằng nếu mình còn tại chức thì sẽ không như vậy. Ngoài ra, tất cả những dân cử Cộng hoà đều chú trọng vào việc moi móc chê bai cuộc di tản họ cho là thất bại để hạ thể Biden, trong khi không ai đả động đến nhu cầu quan trọng là chấm dứt cuộc chiến kéo dài 20 năm vô lý vô lối.
Dù sao, thực tế là Afghanistan đã hoàn toàn nằm trong tay Taliban 1 phút trước nửa đêm ngày 30 tháng 8/2021 giờ Washington DC, khi chiếc C17 cuối cùng cất cánh rời Kabul với tướng chỉ huy lực lượng Mỹ tại Afghanistan và đại sứ Mỹ tại Afghanistan Ross Wilson. Phát ngôn viên của Taliban tuyên bố Taliban muốn thiết lập liên lạc ngoại giao với mọi nước trên thế giới, kể cả Mỹ. Tổng thống Biden chỉ còn phải lo sao di tản được hết những người Mỹ còn kẹt lại. Tòa đại sứ Mỹ tại Kabul đã đóng cửa, nhân viên sứ quán đã đi hết. Bộ trưởng ngoại giao Mỹ Blinken đã tuyên bố rằng sẽ không có chuyện sớm công nhận chính phủ Taliban. Ai điều đình và điều đình với ai nếu Taliban không được công nhận là chính phủ Afghanistan? Như vậy thì mọi điều đình nếu có sẽ qua ngả Doha thuộc Qatar là nơi có văn phòng đại diện của Taliban, và là nơi đã từng có những trao đổi giữa Mỹ với Taliban trong quá khứ.
Đặc sứ Mỹ tại Afghanistan Zalmay Khalilzad tweet rằng dân Afghanistan nay hoàn toàn tự chọn lấy con đường tự chủ của mình. Nói vậy nhưng không hẳn vậy vì phó tổng thống Amrullah Saleh không chạy theo tổng thống Ashraf Ghani mà chay về tỉnh Panjshir miền Bắc, căn cứ địa của Liên Minh miền Bắc (Northern Alliance) là nhóm thánh chiến Hồi giáo mạnh nhất mà lãnh tụ là Shah Massoud được Mỹ yểm trợ để chống chính quyền Taliban thời gian từ 1996 đến 2001. Saleh tuyên bố chính thức trở thành tổng thống Afghanistan, theo hiến pháp và được Ahmad Massoud, là con của Shah Massoud đã bị ám sát năm 2001, ủng hộ. Có nghĩa rằng vẫn còn một chính phủ Afghanistan hợp hiến hơp pháp tạm cư tại Panjshir sẵn sàng chống Taliban thù địch của Do Thái. Tương lai của chính phủ này sẽ ra sao? Ta sẽ nói tới trong một bài tiếp.
Tổng thống Biden (nguồn internet)
Bác sĩ Trần Xuân Ninh
(ngày 1 tháng 9/2021)