Niềm tin, hay lòng tin, có thể ngắn gọn định nghĩa rằng là “cho rằng một điều gì hiện hữu, có thực, nhưng không đưa ra được chứng cớ cụ thể cho người không có niềm tin tương tự thấy”. Thí dụ như người Việt tin rằng mình là con Rồng cháu Tiên, theo huyền thoại. Người theo Công giáo bât kể gốc gác mầu da, tin rằng mình có tội tổ tông truyền theo như kinh Thánh (từ gốc Do Thái), vì tổ tiên là ông A dong và bà EVa ăn trái cấm bị Thiên Chúa bắt được đuổi ra khỏi vườn địa đàng. Được chúa Jesus là con ông Joseph và bà Maria nhờ phép lạ Thiên Chúa sinh ra mà cứu chuộc tội lỗi vì lòng thương người vô hạn. Người theo Hồi giáo thì tin ở đấng cứu thế Mohammad. Người Ấn độ giáo thì tin ở môt đấng chúa tể là Brahman vân vân… Niềm tin là điều không thể tranh cãi, vì tranh cãi có thể đi đến chỗ giết nhau, nhất là khi đụng đến một tôn giáo tự cho là duy nhất đúng. Khi mà tự cho tôn giáo mình là duy nhất đúng thì trong lịch sử thế giới đã xẩy ra chuyện tàn sát khủng khiếp những người ngoại đạo, nghĩa là không cùng tôn giáo với mình.
Trong trường hợp người Việt Nam xưa, có ba đạo chính là Khổng giáo, Phật giáo, Lão giáo (do ảnh hưởng Tầu) tin ở Trời Phật Thần Tiên Thánh, thì niềm tin ít có tính độc tôn, độc nhất, và ít có tính cạnh tranh giết chóc. Bởi vì Khổng giáo dậy con người phép cư sử ở đời, Phật giáo chỉ cho con người cách diệt khổ, Lão giáo chỉ cho con người lánh đời tu tiên. Nghĩa là ba lĩnh vực hoạt động không có đụng chạm, để mà đi đến chỗ mất quyển lợi hay tranh hơn thua phải trái, mà chém giết nhau. Người Việt nam truyền thống trung bình (theo tiếng bình dân thông thường là “đi lương”) đứng về mặt tôn giáo do đó có thể kể là dung dị. Những nguyên tắc đạo đức người Việt Nam áp dụng mang mầu sắc của cả ba tôn giáo này. Thí dụ như người tội lỗi lúc chết thì phải leo qua cầu vồng, bị chó ngao cắn, rồi phải xuống địa ngục Diêm vương xét xử, nặng nhẹ tùy trường hợp mà sẽ phải bỏ đói, cắt thịt cưa xương hay ném vạc dầu. Người hiền lành thì chết được về cõi Tây phương cực lạc. Những người tin quá độ vào cúng bái cầu khẩn, lên đồng lên bóng thì chỉ bị coi là mê tín, mà những người này cũng dễ dàng, không bắt ai phải tin theo mình, cho nên không đụng chạm chém giết.
Niềm tin ở mức độ cao thì liên quan đến tôn giáo, Trời Phật Thần Thánh, tức là những sức mạnh siêu nhiên siêu hình, như vừa lược kể. Ở cấp thấp hơn thì niềm tin chỉ là về những điều dung tục thông thường liên hệ trực tiếp đến cuộc sống. Thí dụ như tin rằng ăn gì bổ nấy. Như thịt dê, thận hải cẩu thì bổ dương, ăn mắt bổ mắt, ăn óc bổ óc… Nhau bà đẻ hay bào thai thì bổ dưỡng toàn cơ thể, vì thế cho nên thời thập niên 1950, miền Nam có phong trào ăn nhau, cấy nhau. Và có người dược sĩ khôn ngoan đã chế ra sirop đem bán mà giầu có. Thời 1975 VC mới chiếm miền Nam thì ra lệnh cho các nhân viên nhà thương Từ Dũ cung cấp các thai nhi nạo ra của các thiếu nữ không chồng và không tật bệnh nộp cho cán bộ làm thuốc bổ cho lãnh đạo. Chưa kể rằng niềm tin vào ông thầy nước lạnh chữa bệnh nan y, ông sư niệm chú bấm huyệt mà trừ tuyệt ung thư… ông linh mục chuyên trị hiếm muộn, đến ông là đẻ con liền. Những chuyện tương tự ngày nay vẫn tiếp tục trên báo trong nước
Nghe đến đây sẽ có người cho rằng niềm tin chỉ phổ quát trong những xã hội nghèo nàn lạc hậu. Không hẳn thế. Ngay ở nước Mỹ kể là văn minh hạng nhất mà cũng không thiếu gì những giáo chủ nói ra là vô số người tuân theo như cừu, hiến dâng tiền của thân xác cho giáo chủ, và cùng nhau đi vào cõi chết. Như vụ Jim Jones ở Jones town (1978), vụ David Koresh 1993 ở Waco… Giáo chủ trong những hợp này là da trắng, nhưng không thiếu gì da mầu, như người Ấn độ, hành nghề hiện nay trong nước Mỹ, người ở trong rừng, người ở ngay giữa nơi thị tứ.
Chỉ kể ra một số dữ kiện trên để thấy rằng niềm tin có thể bắt nguồn từ bất cứ ai, bất cứ điều gì, và có thể là tới chỗ mê cuồng. Trước mắt hiện nay trong nước Mỹ thì tổng thống Donald Trump là người đã tạo ra được một số thành phần mê cuồng thuộc đủ sắc tộc, mầu da, không chỉ ở Mỹ mà còn ở các nước ngoại quốc xa Mỹ, như Việt Nam như Âu châu, Úc Châu…Cho nên khi ông Trump mường tượng nói ra miệng chuyện thử dùng tia tử ngoại thật mạnh cho vào người, dưới da hay cách nào đó và dùng thuốc tẩy trùng để uống hay chích vào người để diệt coronavirus thì đã có người tin thật và xử dụng. Hay là khi ông Trump khoe khoang tác dụng phòng ngừa con coronavirus của hydrocholoroquine thì cũng đã có người theo và chết hoặc bị bệnh. Mà tiểu bang Maryland có chừng 100 trường hợp phải gọi cấp cứu điện thoại.
Xem như thế thì niềm tin mà có là tại vì gắn liền với khả năng tiếp nhận cảm xúc và suy nghĩ của con người. Loài vật với khả năng trí não thấp hơn, không có niềm tin. Niềm tin giúp cho con người sinh hoạt có tổ chức và định hướng và cho con người sức mạnh vượt trội, làm được những chuyện thần kỳ, vi sẵn sàng chịu mất mạng.
Bác sĩ Trần Xuân Ninh
Ngày 11 tháng 6/2020