10/21/20 - BBC
Có nhiều phân tích cho rằng thiên tai tại Việt Nam những năm gần đây ngày càng trầm trọng do phá rừng và làm thủy điện. Đây có phải là nguyên nhân chính?
Theo ông Vũ Thanh Ca, Khoa Môi trường, Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, một báo cáo của Nhóm Công tác châu Âu về đập và lũ lụt, xuất bản năm 2010, cho thấy đập (cả thủy điện, thủy lợi và cấp nước) "đã giúp giảm nhẹ lũ lụt ở tất cả các nước châu Âu".
Tuy nhiên, mức độ giảm nhẹ lũ tùy thuộc vào dung tích hồ và quá trình vận hành hồ. Các hồ lớn, dự báo tốt để có thể xả nước trước khi lũ lụt sẽ giúp giảm rất nhiều lũ lụt ở hạ du, trong khi các hồ nhỏ thì hầu như không có khả năng giảm lũ lụt.
Thủy điện giúp giảm lũ hay tạo thêm lũ?
Việt Nam có rất nhiều hồ thủy điện được xây dựng trong những năm gần đây. Chính phủ cũng có nhiều văn bản pháp luật liên quan, quy định tiêu chuẩn xây dựng và vận hành hồ chứa, đặc biệt trong trường hợp có lũ. Theo đó, chủ đầu tư phải trình thiết kế dự án cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt và tổ chức thực hiện.
Riêng ở Thừa Thiên Huế, nơi vừa xảy ra vụ sụt lở đất nghiêm trọng ở Thủy điện Rào Trăng khiến 13 chiến sỹ thiệt mạng, ước tính 3 sông chính ở đây đang gánh tới 13 thủy điện.
Để làm các thủy điện này, nhiều ngàn hecta rừng phòng hộ bị phá để làm hồ. Nhiều ngọn đồi, núi bị san phẳng để làm các trạm, đường, công trình quản lý liên quan.
Ông Nguyễn Thanh Ca cho hay rằng các hồ thủy điện ở Việt Nam được vận hành theo chuẩn quốc tế. Và dù quy trình xả lũ khác nhau nhưng có điểm chính là hồ có hai ngưỡng chính gồm 'đón lũ' và 'xả lũ'.
Tùy vào lượng mưa mà hồ xả nước theo lưu lượng nào. Khi mưa lớn kéo dài, hồ xả nước với lưu lượng bằng lưu lượng nước về hồ. Nghĩa là khi đó, lượng nước đổ về hạ lưu không có gì thay đổi so với khi không có hồ.
Nói cách khác, điều này có nghĩa "không phải thủy điện gây ra lũ". Có nhiều nghiên cứu cho thấy không có thủy điện thì lũ sẽ cao hơn rất nhiều. Bởi hồ thủy điện đã đón một lượng nước đáng kể thay vì toàn bộ lượng nước đó đổ về hạ lưu.
Tuy nhiên, ông Ca thừa nhận rằng làm hồ thủy điện gây ra muôn vàn tác động tiêu cực tới môi trường, sinh thái, làm tăng xói mòn bờ biển, và gây lũ quét nếu đập bị vỡ. Việc xây các hồ chứa kèm theo xây dựng hệ thống hạ tầng đi kèm đòi hỏi phải san đồi núi, phá rừng, điều này lại làm gia tăng lũ lụt. Do đó, ông Ca nói ông không ủng hộ thủy điện.
Những cánh rừng bị đốn hạ
Trong khi bão lũ vẫn đang hoành hành ở miền Trung, người dùng mạng xã hội truyền nhau những bức ảnh vệ tinh của Google Maps cho thấy Việt Nam gần như không còn rừng. Chỉ còn một màu xám 'rợn người' ở khu vực ngã ba Đông Dương tiếp giáp với Lào và Campuchia.
Ảnh chụp vệ tinh. NGUỒN HÌNH ẢNH GOOGLE MAP.
Theo số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, tình trạng phá rừng ở Việt Nam vẫn đang diễn tiến nghiêm trọng dù đã có nhiều báo cáo của phía chính phủ Việt Nam cho thấy có nỗ lực để khôi phục rừng.
Từ năm 2010 đến 2015, 300,000 ha rừng tại Việt Nam bị đốn hạ - tương đương với bốn lần diện tích thành phố New York.
Và chỉ riêng trong năm 2018, 10.000ha rừng của Việt Nam biến mất.
Huy Nguyễn, nghiên cứu viên về Quản lý thảm họa tự nhiên và thích ứng với biến đổi khí hậu tại Đại học Kyoto công bố trên Facebook những bức ảnh vệ tinh cho thấy diện tích rừng Việt Nam bị mất trong 20 năm qua.
Theo ông Huy Nguyễn, khi phân tích các bản đồ vệ tinh được chụp liên tục từ năm 2000 đến nay và sử dụng phương pháp tách các lớp ảnh, chạy time-lapse thì "không thể không sốc với diện tích rừng bị mất".
"Sự thật là chúng ta đã mất đi lớp thực bì vô cùng quan trọng là các khu rừng nguyên sinh phía Đông Trường Sơn, Tây Trường Sơn, Khu vực Tây Nguyên và cả phần rừng bên Lào và Campuchia vốn rất quan trọng trong điều hòa khí hậu của Việt Nam."
Dien tich rung bi mat o VN. NGUỒN HÌNH ẢNH HUY NGUYEN.
"Những diện tích rừng nguyên sinh bị mất đi (diện tích có màu đỏ trong các bản đồ) được thay thế bằng diện tích trồng cây công nghiệp (cao su, cà phê, tiêu, điều, chuối, và đặc biệt là trồng keo lấy gỗ) đã biến các rừng hỗn giao thành rừng độc canh loài. Bản chất các rừng này không có chức năng giữ nước và điều hòa khí hậu. Chúng chỉ ngốn nước và ngốn rất nhiều nước."
"Chúng làm tụt mạch nước ngầm, hoặc mất đi vĩnh viễn mạch nước ngầm vì con người phải khoan giếng để lấy nước tưới cho chúng. Việc gia tăng diện tích rừng sản xuất, diện tích cây công nghiệp đã đẩy Việt Nam vào hoàn cảnh khủng hoảng nước hiện tại và tương lai."
Hậu quả là khí hậu bị nóng lên, và sẽ còn nóng hơn nữa. Do không còn lớp thực bì nên gió Tây Nam dễ dàng vượt qua dãy Trường Sơn, vào Việt Nam, gây nên nắng nóng kéo dài và khô hạn, đặc biệt ở miền Trung.
Nhưng đến mùa mưa thì lại có nguy cơ lũ lụt nhiều hơn và nghiêm trọng hơn do rừng nguyên sinh mất, không thể giữ nước được nữa, ông Huy Nguyễn phân tích.