Ngày chủ nhật 10 tháng 3/2019, phi công trách nhiệm chuyến bay 302 của hãng hàng không Ethiopian Airlines vài phút sau khi cất cánh, đã gọi về đài kiểm soát không lưu nói gặp vấn đề điều khiển chiếc máy bay mới toanh Boeing 737 Max, và xin trở lại phi trường khẩn cấp. Sau đó thì kiểm soát không lưu mất liên lạc, và chiếc máy bay rơi cách phi trường chừng 30 dặm. Tất cả phi hành đoàn và hành khách gồm 157 người bị thiệt mạng. Di hài đào bới bằng máy ủi đất không thu lượm được bao nhiêu. Vào ngày 29 tháng 10/2018 tức là không đầy năm tháng trước, một chiếc Boeing 737 Max dùng cho chuyến bay Lion Air 610 của Indonesia cũng bị rơi trong hoàn cảnh tương tự, sau khi phi công báo cáo có trục trặc điều khiển máy bay và xin hạ cánh khẩn cấp. 189 người trên phi cơ không ai sống sót.
Có những tin tức cho biết rằng nguyên do có thể là ở nhu liệu mới MCAS (Manoeuvering Characteristics Augmentation System) và thiết bị theo rõi cao độ máy bay và nhu liệu điều chỉnh góc độ cất cánh xử dụng cho chiếc Boeing 737 Max có khiếm khuyết. Năm ngoái, người ta được biết rằng có báo cáo trong hồ sơ ghi lại của cơ quan NASA của những phi công Mỹ trên ít nhất là hai chuyến bay, cho biết khi đang bay tự động thì máy bay tự nhiên chúi mũi xuống và họ đã điều chỉnh được bằng cách chấm dứt tình trạng bay tự động. Trong một chuyến bay người phi công phụ than phiền rằng máy bay đột ngột chúi mũi xuống 1,200 – 1,500 feet trong một phút và chỉ ngưng lại sau khi phi công chính gỡ bỏ tình trạng bay tự động. Người này nói rằng không thấy có những hướng dẫn nào trong sách hướng dẫn phi hành về chức năng bay tự động này, và coi sự thiếu sót này là một “thiếu sót phạm pháp”
Ngoài ra thì báo South China Morning Post thuật lại lời Carl Liu một phi công 23 tuổi trong một cuộc phỏng vấn với Washington Post kể lại kinh nghiêm anh ta lái Boeing 737 Max từ tháng 6 cho một hãng máy bay nội địa Trung quốc. Liu nói đôi khi chiếc phi cơ bay dốc ngược lên cao trong khi góc cất cánh chỉ 10 độ, và hệ thống tự động bẻ mũi máy bay xuống có thể tạm thời làm mất kiểm soát. Liu đã thấy nhiều sai sót trong hệ thống MCAS, không phải chỉ một lần. Trong tai nạn của hãng Lion Air, những kết quả điều tra cho thấy thiết bị theo rõi độ cao trục trặc vì phi cơ chúi mũi nhiều lần. Phi công cũng không thể biết chính xác cao độ và tốc độ vì hệ thống này ghi những con số sai lạc. Hãng Boeing đã không quan tâm tích cực sửa chữa hệ thống, sau tai nạn này.
Ngày thứ hai 11 tháng 3/2019 Tầu, Nam dương, và tiếp theo là Mông cổ, Maroc, Singapore, Úc, Oman vân vân quyết định ngừng không cho Boeing 737 Max bay nữa trong khi chờ đợi kết quả điều tra nguyên do.
Phản ứng lại tình trạng này, hãng Boeing đã nhanh chóng ra thông cáo rằng “Chúng tôi hiểu các cơ quan điều chỉnh và các khách hàng đã ra những quyết định mà họ cho là thích hợp nhất đối với thị trường của địa phương. Chúng tôi sẽ tiếp tục liên lạc với họ để bảo đảm rằng họ có những thông tin cần thiết mà tin tưởng xử dụng các máy bay họ sở hữu”. Ngoài ra, giám đốc Boeing cũng cho các nhân viên công ty hay rằng ông tin tưởng ở sự an toàn của chiếc Boeing 737 Max, là mẫu phi cơ bán chạy nhất của công ty.
Cũng trong ngày thứ hai, cơ quan hàng không Mỹ FAA nhận định rằng có những tường trình bên ngoài cho thấy hai vụ rơi máy bay ở Ethiopia và Indonesia có những điểm giống nhau. Nhưng FAA khẳng định rằng phi cơ Boeing 737 Max là có thể bay an toàn được và cơ quan đã yêu cầu phải có những sửa đổi cho xong vào tháng tư. Bộ trưởng giao thông Mỹ Elaine Chao thì tuyên bố gián tiếp ủng hộ FAA rằng “các nhà điều chỉnh không ngần ngại ra quyết định nếu thấy có vấn đề an toàn”. Riêng tổng thống Mỹ Donald Trump thì đã viết trên twitter một câu nghe được nhất từ trước tới nay đối với những tai-bình- dân-già như sau: “Phi cơ đang trở thành phức tạp quá để bay. Phi công không còn cần thiết nữa, mà cần các chuyên gia điện toán ở viện MIT. Tôi thường xuyên thấy chuyện này trong nhiều sản phẩm. Luôn luôn tìm cách đi xa thêm một bước nữa, trong khi những cái cũ và đơn giản hơn tốt hơn nhiều. Cần phải có những quyết định trong nháy mắt, còn sự phức tạp chỉ tạo ra nguy hiểm. Tất cả chỉ tốn phí mà không hơn được bao nhiêu. Tôi không hiểu mọi người nghĩ sao, nhưng tôi không muốn Albert Einstein làm phi công cho tôi. Tôi cần những phi công chuyên nghiệp tài giỏi có thể nhanh chóng và dễ dàng điều khiển máy bay”. Nói vậy, nhưng ông Trump không đả động gì đến chuyện ngưng xử dụng phi cơ Boeing 737 MAX. Trong khi đó thì số quốc gia cấm chiếc Boeing 737 Max bay gia tăng hàng ngày. Các nhà chính trị tên tuổi Mỹ như thượng nghị sĩ Diane Feinstein, Elizabeth Warren dần dần lên tiếng đòi hỏi cho Boeing 737 Max nằm bãi.
Các hãng hàng không lớn của Mỹ như Southwest, American và United thì lên tiếng ủng hộ chiếc Boeing 737 Max. Sáng ngày thứ tư, ông Trump điện thoại với giám đốc công ty Boeing. Ông nói với các phóng viên rằng “Họ (Boeing) phải tìm cho ra vấn đề . Và họ sẽ tìm ra”. Sau đó, chiều thứ tư ông Trump tuyên bố ngưng mọi chuyến bay Boeing 737 Max “ngay lập tức vì lý do an toàn”. Ông cũng giải thích rằng “Chúng ta đã không cần ra quyết định hôm nay. Chúng ta có thể để chậm hơn, và có thể là không phải quyết định như thế. Nhưng tôi nghĩ rằng nó quan trọng về mặt tâm lý và nhiều mặt khác nữa”. Người ta hiểu rằng khi ông thêm “mấy chữ nhiều mặt khác nữa” là để ám chỉ sự khiếm khuyết hữu cơ của chiếc Boeing 737 Max không tiện nói thẳng ra. Bởi vì như thế thì ông không giải thích được tại sao đã chậm trễ ra lệnh cho chiếc Boeing 737 nằm bãi khiến cho Hoa kỳ là nước sau chót trên thế giới quyết định ngưng bay. Nhân chuyện này thì có thể nói rằng những người cho ông Trump có đầu óc suy nghĩ của một đứa trẻ 5-6 tuổi là trật lấc. Nói ông Trump là một tư sản mại bản có phản ứng cảm tính giống như một đứa bé 5-6 tuổi thì có lẽ đúng hơn.
Quyền giám đốc cơ quan Hàng không liên bang FAA (Federal Aviation Administration) Daniel Elwell từ đầu đến cuối đã xác quyết không có những chứng cớ xác đáng nào để ra lệnh ngưng xử dụng Boeing 737 Max nhưng đã đổi giọng ngày thứ tư 13 tháng 3/2019 như sau “Chúng tôi lấy quyết định dựa trên những sự kiện, những tài liệu, những lượng giá về nguy hiểm, và từ khi tai nạn xẩy ra chúng tôi đã nhất quyết giữ lập trường của chúng tôi là không ra quyết định chừng nào mà chưa đủ yếu tố để ra quyết định. Ngày hôm nay, chúng tôi đủ yếu tố tập hợp và do đó chúng tôi quyết định”. Thực ra thì FAA không ra quyết định, mà là theo quyết định của Boeing nếu căn cứ trên thông cáo của Boeing sau khi ông Trump loan báo quyết định cho Boeing 737 Max nằm bãi. Như sau: “Boeing tiếp tục hoàn toàn tin tưởng ở sự an toàn của chiếc Boeing 737 Max. Tuy nhiên, sau khi tham khảo với cơ quan FAA, với hội đồng an toàn giao thông quốc gia Hoa kỳ (US National Transportation Safety Board NTSB, với các giới chức hàng không và các khách hàng khắp thế giới, Boeing quyết định- với rất nhiều thận trọng và để tái cam đoan với khách không du sự an toàn của chiếc máy bay- khuyến cáo cơ quan FAA tạm thời ngưng xử dụng toàn bộ 371 chiếc 737 Max trên toàn cầu”.
FAA còn vớt vát giải thích rằng đã bắt Boeing sửa lại nhu liệu từ sau vụ Lion Air và việc này đã tiến hành. Mà thời gian cần nhiều tháng. Thời gian này đã bị kéo dài vì vụ đóng cửa chính phủ 5 tuần theo như báo Wall Street Journal, một tờ báo bảo thủ. Ngày thứ năm, FAA còn giã lả cho biết thêm rằng sẽ không bỏ lệnh cấm bay khi sửa chữa chưa xong và khi sửa chữa chưa được chấp thuận.
Vắn tắt thì sự việc đơn giản chỉ là trong khi tất cả các nước khác đều đã ra lệnh cấm bay chiếc Boeing 737 Max thì Hoa kỳ vẫn chần chờ không quyết định, để mà trở thành nước sau chót cho nó nằm bãi. Những người mê chính phủ Trump thì cho rằng nguyên tắc là nguyên tắc và FAA đã theo đúng. Những người không mê ông Trump thì cho rằng Boeing là công ty bỏ ra nhiều tiền vận động chính trị ghê gớm cho nên có sức mạnh quyết định. Riêng một năm ngoái số tiền vận động là 15 triệu đô la. Thêm vào đó Patrick Shanahan quyền bộ trưởng quốc phòng, đã là người làm cho Boeing hơn 30 năm. Ngày thứ tư 13 tháng 3, Hội các công dân đấu tranh cho Trách nhiệm và Đạo đức ở Washington (Citizens for Responsibility and Ethics in Washington) đã nộp một thư khiếu nại cho Văn phòng Tổng thanh tra bộ quốc phòng than phiền rằng Shanahan vi phạm luật đạo đức vì đã nâng đỡ Boeing trong phạm vị quyền lực của mình. Mở ngoặc để nói ở đây rằng bỏ tiền vận động chính trị không phải là điều bất hợp pháp ở Mỹ. Tố cáo như thế không làm giảm quyền lực Shanahan chút nào, cho tới khi mà luật pháp kết luận là vi phạm có thực. Đấy là cái đặc điểm của chế độ pháp trị Mỹ. Cũng như tổng thống Trump vẫn phây phây tại vị dù rằng bị tố cáo đủ chuyện bởi truyền thông giòng chính, bởi các nhà chính trị cũng như bởi đào đóng phim khích dâm. Đơn giản chỉ bởi lẽ ông chưa bị luật pháp cho là có tội, tuy rằng ông có hơi vất vả phản ứng và bào chữa. Và chưa biết chừng là ông sẽ tiếp tục nhiệm kỳ hai.
Nói ra như thế để mà hiểu rõ các mắc míu trong việc chần chờ ra lệnh cho Boeing 737 Max nằm bãi nói riêng và vận hành chính trị ở nước tư bản hàng đầu Hoa kỳ nói chung thời đại văn minh giải-trí-Hollywood-Do-Thái-Thiên-chúa- giáo. May mà không có chiếc Boeing 737 Max nào của các hãng hàng không Mỹ đâm đầu xuống đất trong mấy ngày chờ đợi đó.
Vài dân cử đã lên tiếng rằng chuyện nằm bãi này sẽ kéo dài nhiều tháng. Nhưng không ai có thể nói chắc lâu mau ra sao.
Xin ơn trên phù hộ chúng ta.
Bác sĩ Trần xuân Ninh
(ngày 15 tháng 3/2019)